Uma montagem caligramática do século XIII: a Benedictio Fratri Leoni Data de Francisco de Assis

Autores

  • André Luiz Marcondes Pelegrinelli Universidade de São Paulo

DOI:

https://doi.org/10.5433/1984-3356.2019v12n24p646

Palavras-chave:

Chartula di Assis, Francisco de Assis, Leão de Assis, Autógrafos medievais, franciscanismo.

Resumo

A Chartula di Assisi é uma relíquia de Francisco de Assis, pequeno fragmento de pergaminho com dois textos autógrafos, a Laudes dei Altissimi e a Benedictio Fratri Leoni data, ambos de 1224. Neste artigo, considerando a materialidade do pergaminho, consideramos o objeto como a conformação das linguagens textuais e visuais, que sugerem diferentes possibilidades de leitura que apresentamo mesmo sentido analógico. Através de análise codicológica, paleográfica, do texto e das imagens, propomos pensar a Benedictio Fratri Leoni data como uma montagem que faz uso de uma imagem-caligrama veiculando a bênção de modo não linear que considera a espacialidade do fragmento de pergaminho e dele faz uso.

Métricas

Carregando Métricas ...

Biografia do Autor

André Luiz Marcondes Pelegrinelli, Universidade de São Paulo

Doutorando, História Social, USP

Referências

ALLEGRIA, S. In Hoc Signo Vinces. Un frammento di breviário conservato ad Arezzo: una nuova reliquia francescana? In: CALIMAN, G. M. (org.). Frate Elia, il primo francescanesimo e l’Oriente. Spoleto: CISAM, 2019, p. 99-117.

BARTOLI LANGELI, A. Gli scritti da Francesco. L’autografia di um illiteratus. In: SOCIETÀ INTERNAZIONALE DI STUDI FRANCESCANI (org.). Frate Francesco d’Assisi. Spoleto: CISAM, 1994, p. 103-159.

BARTOLI LANGELI, A. Gli autografi di Frate Francesco e di Frate Leone. Turnhout: Brepols, 2000.

BÍBLIA. Latim. Biblia Sacra iuxta Vulgatam Clementinam. Decima Editio. Organizada por Alberto Colunga e Laurentio Turrado. 1280p, 1999.

BONAVENTURA DE BALNEOREGIO. Legenda Maior sancti Francisci. In: MENESTÒ, E.; BRUFANI, S. Fontes Franciscani. Assisi: Edizioni Porziuncola, 1995a, p. 775-961.

BONAVENTURA DE BALNEOREGIO. Legenda minor sancti Francisci. In: MENESTÒ, E.; BRUFANI, S. Fontes Franciscani. Assisi: Edizioni Porziuncola, 1995b, p. 963-1013.

CALIÒ, T. Leone d’Assisi. In: CARAVALE, M. (org.). Dizionario Bibografico degli Italiani. Vol. 64. Roma: Istituto dell’Enciclopedia Italiana, 2005. Disponível em http://www.treccani.it/enciclopedia/leone-d-assisi_%28Dizionario-Biografico%29/, acesso em 07/09/2019.

CALVET, L. J. Au pied de la lettre. Langaes, Paris, no. 75, pp. 103-110, 1984.

DIDI-HUBERMAN, G. L’image survivante. Histoire de l’art et temps des fantômes selon Aby Warburg. Paris : Minuit, 2002.

ESSER, K.; OLIGER, R. La tradition manuscrite des opuscules de sain François d’Assise: préliminaires de l’édition critique. Roma: Institut Historique OFM.CAP., 1972.

FALOCI PULIGNANI, M. Le Sacre Reliquie della Basilica di San Francesco in Assisi nel secolo XIV. Miscellanea Francescana. Folino, vol. 1, pp. 145-150, 1886.

FOUCAULT, M. Isto não é um cachimbo. Rio de Janeiro: Paz e Terra, 2014.

FRANCESCO D’ASSISI. Scritti. Edizione critica a cura di Carlo Paolazzi, OFM. Grottaferrata: Frati Editori di Quaracchi, 2009.

FRANCISCI ASSISIENSIS. Regula Bullata. In: Scripta. Critice edidit Carolus Paolazzi OFM. Grottaferrata, Roma: Collegii s. Bonaventurae ad Claras Aquas, 2009a, p. 318-338.

FRANCISCI ASSISIENSIS. Epistola Toti Ordinis Missa. In: Scripta. Critice edidit Carolus Paolazzi OFM. Grottaferrata, Roma: Collegii s. Bonaventurae ad Claras Aquas, 2009b, p. 202-210.

FRANCISCI ASSISIENSIS. Testamentum. In: Scripta. Critice edidit Carolus Paolazzi OFM. Grottaferrata, Roma: Collegii s. Bonaventurae ad Claras Aquas, 2009c, 394-405.

FRANCISCI ASSISIENSIS. Epistola ad Fratem Leonem. In: Scripta. Critice edidit Carolus Paolazzi OFM. Grottaferrata, Roma: Collegii s. Bonaventurae ad Claras Aquas, 2009d, p. 158.

FRANCISCI ASSISIENSIS. Laudes Dei Altissimi. In: Scripta. Critice edidit Carolus Paolazzi OFM. Grottaferrata, Roma: Collegii s. Bonaventurae ad Claras Aquas, 2009e, p. 112-114.

FRANCISCI ASSISIENSIS. Benedictio Fratri Leoni Data. In: Scripta. Critice edidit Carolus Paolazzi OFM. Grottaferrata, Roma: Collegii s. Bonaventurae ad Claras Aquas, 2009f, p. 116.

FRUGONI, C. Francesco e l’invenzione delle stimmate. Una storia di parole e immagini fino a Bonaventura e Giotto. Torino: Einaudi, 1993.

FRUGONI, C. Saper vedere: s. Francesco e le immagini. In: SOCIETÀ INTERZIONALE DI STUDI FRANCESCANI (org.). Frate Francesco d’Assisi. Spoleto: CISAM, 1994, pp. 199-219.

FRUGONI, C. Quale Francesco? Il messaggio nascosto negli affreschi della Basilica superiore di ad Assisi. Torino: Einaudi, 2015.

FRUGONI, C. Le conseguenze di una citazione fuori posto. Milano: Biblioteca Francescana, 2018.

JACOPO DE VARAZZE. Legenda Áurea: vidas de santos. Tradução do latim, apresentação, notas e seleção iconográfica de Hilário Frango Júnior. São Paulo: Companhia das Letras, 2003.

LAPSANSKI, D. The autographs on the “Chartula” of St. Francis of Assis. Archivum Franciscanum Historicum, Firenze-Grottaferrata, n. 67, p. 18-37; 36-37, 1974.

LEGENDA TRIUM SOCIORUM. In: MENESTÒ, E.; BRUFANI, S. Fontes Franciscani. Assisi: Edizioni Porziuncola, 1995, p. 1353-1445.

LEONARDI, C. Gli Scritti di Francesco. In: LEONARDI, C.; SOLVI, D. (orgs.). La Letteratura Francescana. Vol. 1- Francesco e Chiara d’Assisi. Bologna: Fondazione Lorenzo Valla; Mondadori, 2004.

MENESTÒ, E. Leone e i compagni di Assisi. In: SOCIETÀ INTERNAZIOLE DI STUDI FRANCESCANI (org.). I compagni di Francesco e la prima generazione minoritica. Spoleto: CISAM, 1992, p. 31-57.

MENESTÒ, E. Gli scritti di Francesco d’Assis. In: SOCIETÀ INTERZIONALE DI STUDI FRANCESCANI (org.). Frate Francesco d’Assisi. Spoleto: CISAM, 1994, pp. 161-181.

OLIGER, L. Textus antiquissimus epistolae s. Francisci de Reverentia Corporis Domini in Missali Sublacensi (cod. B. 24 Vallicellanus). Archivum Franciscanum Historicum, Firenze, annus VI, tomus VI, p.3-13, 1913.

PAOLAZZI, C. Lettura degli “Scritti” di Francesco d’Assis. Milano: Biblioteca Francescana, 2004.

PELEGRINELLI, A. L. M. O toque como via miraculosa: e imagem e materialidade na Távola Franciscana de Bonaventura Berlinghieri (1235). Domínios da Imagem, Londrina, v. 11, n. 21, pp. 163-181, 2017.

PELEGRINELLI, A. L. M. Francisco de Assis e a Visualidade: ver para crer, ver para ser. Uma história de política e devoção na Basílica de Assis (século XIII). 2018. 189p. Dissertação de Mestrado (Programa de Pós-Graduação em História Social) – Universidade Estadual de Londrina, Londrina, 2018.

PELEGRINELLI, A. L. M. Transformações e continuidades na iconografia do primeiro século franciscano: tavole, afrescos, gravados e vitrais historiados (1226-1295). In: XII Encontro Internacional de Estudos Medievais – EIEM, 2017, Porto Alegre, RS. Anais do XII Encontro Internacional de Estudos Medievais. Porto Alegre: ABREM, 2019.

PEREIRA, M. C. Sobre Letras e Imagens: as iniciais ornamentadas no Ocidente Medieval. 2018. (Livre Docência) – Universidade de São Paulo, São Paulo, 2018.

PEREIRA, M. C. As letras e as imagens: inicias ornamentadas em manuscritos do Ocidente Medieval. São Paulo: Intermeios, 2019.

RUSSO, .; MAGNANI, E. Histoire de l’art et anthropologie, 4. Modèle et copie. Autour de la notion de « modelè » en anthropologie, histoire et histoire de l’art. BUCEMA. Dijon, vol. 14, pp. 209-233, 2010.

SOLVI, D. Commento – Francesco d’Assisi. In: LEONARDI, C.; SOLVI, D. (orgs.). La Letteratura Francescana. Vol. 1- Francesco e Chiara d’Assisi. Bologna: Fondazione Lorenzo Valla; Mondadori, 2004, pp. 349-471.

THOMAE DE CELANO. Vita prima sancti Francisci. In: MENESTÒ, E.; BRUFANI, S. (orgs.). Fontes Franciscani. Assisi: Edizioni Porziuncola, 1995a, p. 273-423.

THOMAE DE CELANO. Vita secunda sancti Francisci. In: MENESTÒ, E.; BRUFANI, S. (orgs.). Fontes Franciscani. Assisi: Edizioni Porziuncola, 1995b, p. 441-639.

THOMAE DE CELANO. Tractatus de miraculis beati Francisci. In: MENESTÒ, E.; BRUFANI, S. (orgs.). Fontes Franciscani. Assisi: Edizioni Porziuncola, 1995c, p. 641-753.

TRISTANO, C. Il libro del Santo, il Santo del libro: l’Evangelistario di Cortona. Il libro. In: ALLEGRIA, S.; GATTA, S. (orgs.). L’Eredità del Padre. Le Reliquie di San Francesco a Cortona. Padova: Edizioni Messagero Padova, 2017, p. 41-76.

VAN DIJTK, S. A. The Breviary of St. Francis. Franciscan Studies, New York, Vol. 9. n.1, pp. 10-40., 1954.

VORREUX, D. Un symbole franciscain. Le Tau. Histoire, théologie et iconographie. Paris: Éditions Franciscaines, 1979.

Downloads

Publicado

23-12-2019

Como Citar

PELEGRINELLI, A. L. M. Uma montagem caligramática do século XIII: a Benedictio Fratri Leoni Data de Francisco de Assis. Antíteses, [S. l.], v. 12, n. 24, p. 646–676, 2019. DOI: 10.5433/1984-3356.2019v12n24p646. Disponível em: https://ojs.uel.br/revistas/uel/index.php/antiteses/article/view/38019. Acesso em: 28 mar. 2024.