De indicibus librorum e a arte da indicialização em Conrad Gesner (Parte I): contexto e princípios

Autores

DOI:

https://doi.org/10.5433/1981-8920.2018v23n2p14

Palavras-chave:

De indicibus librorum [f. 19v (d) -conhecimento – Séc. XVI

Resumo

Introdução: Trata-se da primeira parte do estudo sobre De indicibus librorum - seção integrante das Pandectae (1548) de Conrad Gesner (1516-1565) - que versa sobre constituição, função e uso de índices. Objetivo: Identificar o contexto e princípios que norteiam De indicibus librorum. Metodologia: Sob abordagem histórico-bibliográfica, o estudo tem como percurso: 1) breve contextualização histórico-informacional e documental de De indicibus librorum; 2) mapeamento, leitura e tradução integral do texto latino (para Parte I do estudo, especificamente a tradução do fólio 19v (d) ao fólio 21r (d3)); 3) discussão e combinação da fonte latina com a revisão de literatura acerca do tema, sobretudo a partir de Wellisch (1981), Cochetti (1984a,1984b) e Serrai (1990). Resultados: Com base no recorte estabelecido e no intervalo de fólios analisados, o texto gesneriano apresenta as motivações, procedimentos e técnicas para composição de índices de livros por meio de “tiras” de papel e, como afirmado por Gesner, em “pouco tempo” e na “melhor ordem”. Gesner rememora índices de filósofos, teólogos, gramáticos, filólogos e escritores, além de mencionar índices de tipógrafos e livreiros. Também evidencia os índices como instrumento de planejamento e controle patrimonial e bibliográfico. Para o polímata suíço, os índices possuem grande utilidade aos estudiosos, pois ajudam a recordar as coisas lidas ou apresentar coisas novas, além de poupar o tempo do leitor. Conclusões: Conrad Gesner, ao apresentar uma paisagem técnica e cultural sobre a constituição, função e uso dos índices, tece críticas fundamentais em relação à indicialização, a exemplo da construção de índices sem a leitura prévia do texto, o que hoje representaria uma perspectiva oposta daquela postulada pela leitura documentária para fins de indexação. Ao mesmo tempo, Gesner destaca a importância dos índices semânticos, questão também relevante ao campo da indexação contemporânea. Neste sentido, Gesner efetivamente foi um “indexador” ao seu tempo. A sua posição, seja enquanto editor de obras e/ou como leitor, ou seja, tanto daquele que constrói quanto daquele que utiliza os índices, lhe permitiu formular uma visão multidimensional acerca do processo de indicialização e, subliminarmente, dos processos de mediação da informação e organização do conhecimento no Séc. XVI.

Métricas

Carregando Métricas ...

Biografia do Autor

Andre Vieira de Freitas Araujo, Universidade Federal do Paraná- UFPR

Doutor em Ciência da Informação pela Universidade de São Paulo - USP. Professor da Universidade Federal do Paraná- UFPR.

Referências

ARAUJO, Andre Vieira de Freitas. Sobre a eminência e o eco da Bibliografia: nos rastros do método bibliográfico gesneriano e dos fundamentos do campo. 2018. 168 f. Tese (Doutorado em Ciência da Informação) – Universidade de São Paulo, Escola de Comunicações e Artes, São Paulo, 2018.

ARAUJO, Andre Vieira de Freitas; CRIPPA, Giulia. Confusa e irritante multidão de livros: relações entre o contexto histórico-informacional da Europa Moderna e a estrutura documentária de Bibliotheca Universalis, de Conrad Gesner. InCID: Revista de Ciência da Informação e Documentação, v. 7, p. 224-241, 2016. Disponível em: http://www.revistas.usp.br/incid/article/view/118774. Acesso em: 20 fev. 2018.

ARAUJO, Andre Vieira de Freitas; CRIPPA, Giulia; SABBA, Fiammentta. Semantic order in the 16th century: an introductory discussion of Conrad Gesner’s Pandectae. In: GUIMARAES, J. A. C. G.; MILANI, S. O.; DODEBEI, V. (ed.). Knowledge organization for a sustainable world: challenges and perspectives for cultural, scientific, and technological sharing in a connected society. Würzburg: Ergon Verlag, 2016. p. 27-29. Proceedings of the Fourteenth International ISKO Conference, set. 2016, Rio de Janeiro.

BLAIR, Ann. Too much to know: managing scholarly Information before the modern age. Nem Heaven & London: Yale University Press, 2010.

BURKE, Peter. Problemas causados por Gutenberg: a explosão da informação nos primórdios da Europa moderna. Estudos Avançados, v. 16, n. 44, p. 173-185, jan./abr. 2002.

COCHETTI, Maria. Teoria e instruzione degli indici secondo Conrad Gessner. Il Bibliotecario: Rivista di Biblioteconomia, Bibliografia e Scienze dell'Informazione, v. 1, p. 25-32, set. 1984a.

COCHETTI, Maria. Teoria e instruzione degli indici secondo Conrad Gessner (Seguito). Il Bibliotecario: Rivista di Biblioteconomia, Bibliografia e Scienze dell'Informazione, v. 2, p. 73-77, dic. 1984b.

CONSIDINE, John. Cutting and pasting slips: early modern compilation and information management. Journal of Medieval and Early Modern Studies, v. 45, n. 3, p. 487-504, set. 2015.

FARIA, Maria Isabel; PERICÃO, Maria da Graça. Dicionário do livro: da escrita ao livro eletrônico. São Paulo: EDUSP, 2008.

GESNER, Conrad. Bibliotheca universalis, sive, Catalogus omnium scriptorum locupletissimus in tribus linguis Latina, Graeca & Hebraica: extantium & non extantium, veterum & recentiorum in hunc usque diem, doctorum & indoctorum, publicatorum & in bibliothecis latentium: opus novum & non Bibliothecis tantum publicis privatisue instituendis necessarium, sed studiosis omnibus cuiuscunque artis aut scientiae ad studia melius formanda utilissimum. Tiguri: apud Christophorum Froschouerum, sep., 1545. Zentralbibliothek Zürich, DrM 3. Public Domain Mark. Disponível em: http://www.e-rara.ch/doi/10.3931/e-rara-16206. Acesso em: 05 maio 2018.

GESNER, Conrad. De indicibus librorum. In: GESNER, Conrad. Titulus XIII De varijs. In: GESNER, Conrad. Liber I De Grammatica. In: GESNER, Conrad. Pandectarum sive partitionum universalium Conradi Gesneri Tigurini, medici & philosophiae professoris, libri XXI: ad lectores. Secundus hic Bibliothecae nostrae tomus est, totius philosophiae & omnium bonarum artium atque studiorum locos communes & ordines universales simul & particulares complectens [...]. Tiguri: excudebat Christophorus Froschouerus, 1548a. f. [19v (d)] - f. [22v (d4)]. Zentralbibliothek Zürich, 5.13, 2. Public Domain Mark. Disponível em: https://www.erara.ch/zuz/content/pageview/625009. Acesso em: 05 maio 2018.

GESNER, Conrad. Pandectarum sive partitionum universalium Conradi Gesneri Tigurini, medici & philosophiae professoris, libri XXI: ad lectores. Secundus hic Bibliothecae nostrae tomus est, totius philosophiae & omnium bonarum artium atque studiorum locos communes & ordines universales simul & particulares complectens [...]. Tiguri: excudebat Christophorus Froschouerus, 1548b. Zentralbibliothek Zürich, 5.13, 2. Public Domain Mark. Disponível em: http://www.e-rara.ch/doi/10.3931/e-rara-1936. Acesso em: 05 maio 2018.

GESNER, Conrad. Partitiones theologicae: pandectarum universalium Conradi Gesneri liber ultimus : Ad lectorem. Pandectis nostris sive secundo Bibliothecae tomo, cuius libri XIX nuper editi sunt, [...]. Tiguri: Christophorus Froschouerus excudit, 1549. Zentralbibliothek Zürich, 5.13, 3. Public Domain Mark. Disponível em: http://www.e-rara.ch/zuz/content/titleinfo/625727. Acesso em: 05 maio 2018.

SERRAI, Alfredo. Conrad Gesner. Roma: Bulzoni Editore, 1990.

SERRAI, Alfredo. I loci communes. In: SERRAI, Alfredo. La biblioteca tra informazione e cultura. Pistoia: Settegiorni, 2016. p. 26-53.

SERRAI, Alfredo. Natura elementi e origine della bibliografia in quanto mappa del sapere e dele lettere. Roma: Bulzoni Editore, 2010.

SERRAI, Alfredo. I Pandectae di Conrad Gesner. Bibliotheca, 1, p. 11-37, 2007.

WELLISCH, Hans. How to make an index - 16th century style: Conrad Gesner on index and catalogs. International Classification, Frankfurt, v. 8, n. 1, p. 10-15, 1981.

Downloads

Publicado

2018-09-06

Como Citar

Araujo, A. V. de F. (2018). De indicibus librorum e a arte da indicialização em Conrad Gesner (Parte I): contexto e princípios. Informação & Informação, 23(2), 14–37. https://doi.org/10.5433/1981-8920.2018v23n2p14

Edição

Seção

Dossiê Temático